Het beste van Dylan, vind het maar eens . . .
Als de drummachine mij niet zal volgen, wat heb ik er dan aan?
– Bob Dylan –
Volgens Bob Dylan is zijn beste werk niet te vinden op zijn platen, maar in zijn concerten. Vind dat maar eens in die 3800 optredens en 61000 gespeelde nummers in tal van verschillende arrangementen.
Rob Velthuis
Wie Bob Dylan enigszins serieus volgt, heeft het niet makkelijk. Op de eerste plaats beslaat zijn muzikale carrière inmiddels ruim zes decennia, waarin hij meer dan 600 nummers schreef en bijna veertig studioplaten opnam. Daaraan zijn door zijn platenmaatschappij Columbia Records nog eens minstens eenzelfde aantal schijven in de almaar uitdijende Bootlegseries toegevoegd.
Maar dan komt het. De zelfbenoemde ‘zang- en dansman’, die ver in de zeventig onvermoeibaar de mondiale podia blijft betreden, zegt doodleuk dat we zijn beste nummers niet op zijn platen moeten zoeken. Hij heeft ze verstopt in zijn concerten, die op zijn oude dag uitzonderlijk goed zijn, periodes matig waren en soms zelfs slecht.
Dus waar te beginnen? Volgens de Zweedse Dylanvorser Olof Björner heeft Dylan tot en met 2019 3801 concerten op de teller staan en duiken er regelmatig nieuwe registraties uit het verleden op. Dat is buiten de incidentele gastoptredens op televisie en radio, voor presidenten, de paus of een eerbetoon aan of jubileum van een collega.
Traditionals
De officiële site bobdylan.com maakt melding van 724 verschillende live gespeelde nummers (setlist.fm noemt er zelfs 746). Opvallend genoeg gaat het daarbij getalsmatig om meer covers en traditionals dan eigen nummers. Dylan geldt als een van de meest gecoverde artiesten, duizenden anderen vertolkten zijn liedjes. Zelf speelde hij tot en met 2019 409 nummers van 213 verschillende artiesten.
Bij het totaal aantal gespeelde nummers winnen zijn eigen liedjes het ruim. Van de ruwweg 61 000 keer dat hij een lied op de concertpodia vertolkte, gaat het in circa 4900 gevallen om werken van collega’s, of de zogenaamde traditionals. Wie uit dat alles de échte krenten wil plukken, moet op vroege leeftijd beginnen.
Frank Sinatra
Ook in de studio speelde Dylan veel werk van derden, zij het in een wat andere verhouding. Zijn eerste (naamloze) plaat bevatte hoofdzakelijk covers. In 1992 speelde hij Good as I Been to You vol met traditionals, hetgeen hij een jaar later met World Gone Wrong nog eens dunnetjes overdeed. Zijn laatste drie platen Shadows in the Night (2015), Fallen Angels (2016) en de driedubbelaar Triplicate (2017) bevatten vooral door zijn voorbeeld Frank Sinatra gespeelde nummers.
Of de traditionals en covers, die hij zich vaak op eigenzinnige wijze eigen maakte, ook tot de vijver behoren waarin volgens hem naar zijn beste nummers moet worden gevist, is niet duidelijk.
De oude baas maakt het ons de laatste jaren wel makkelijker. Zijn speellijsten bevatten in de drie of vier jaarlijkse etappes van de Never Ending Tour per avond nauwelijks nog variatie. Afgezien dan van die eeuwig wisselende arrangementen, maar daarover verderop meer.
Lichaamstaal
Dat was vanaf de jaren 80 tot 2015 wel anders. Dylan speelde toen in één jaar soms tot meer dan 130 verschillende nummers. Zijn bandleden hadden van tevoren vaak geen idee wat ze te wachten stond. Simpel gezegd speelden ze op het gehoor en kijkend naar zijn lichaamstaal achter hem aan. Ze wisten soms niet alleen niet met welke nummers ze te maken kregen, maar ook niet in welk arrangement die moesten worden gespeeld.
Het was zelfs niet uitzonderlijk dat Dylan de melodie van het ene lied inzette, en er vrolijk de tekst van een andere compositie overheen zong. Dylan stoeit bovendien constant met zijn teksten. Zoals in de periode dat hij tijdens de concertafsluiter Long And Wasted Years elke avond een couplet wijzigde, tot hij er zelf niet meer uitkwam. Inderdaad, in pogingen om die beste versie boven water te krijgen.
Wat dat betreft is een anekdote van Mike Campbell, die gitaar speelde op drie van Dylans albums, typerend. In een interview deze maand in Nois 11 zegt hij over een experiment van Dylan met zijn drummachine: “Het was een totale puinhoop. We luisteren ernaar, hij kijkt me aan en zegt: ‘Dat klopt niet’. En ik zeg hem ‘je speelt niet met de machine’ en hij zegt ‘je bedoelt dat hij me niet zal volgen?’. Zei ik ‘nee’ en hij zei ‘dus wat heb je eraan’. Voor mij is dat Bob. Het is geniaal’.”
Veel concertbezoekers ergeren zich daaraan omdat ze niet meteen herkennen welk nummer ze krijgen voorgeschoteld. En daarom, gelukkig, niet kunnen meezingen. Er is zelfs een stroming die meent dat Dylan juist om dát te voorkomen zo wispelturig in zijn aanpak is. Dus koester voor een Dylanconcert geen verwachtingen, want de man blijft eigenzinnig en onvoorspelbaar.
Geen perfectie
Zijn aanpak heeft zo zijn nadelen omdat, net als in de studio, Dylan met een lied wel eens helemaal de mist in gaat. Maar dan vindt hij bij een volgende poging wel een versie die hij goed genoeg acht om uit te brengen, of vaker te spelen.
Het gaat Dylan daarbij niet om technische perfectie, maar om de sfeer en emotie van muziek en zang. Hij maalt niet om klikkende jasknopen op zijn gitaarkast, een in de verkeerde toonsoort gekozen mondharmonica, of zelfs de blaffende hond op een vroege versie van Every Grain Of Sand, die op de eerste uitgave van de Bootleg Series terecht kwam.
Een goed voorbeeld van zijn zoektochten op de podia zijn zijn vertolkingen van It ain’t Me Babe in 2004. Hij kwam met een radicaal ander arrangement dan hij in het jaar daarvoor speelde, al zijn beide versies (voor het grootste deel) akoestisch.
Briljante versie
Het nieuwe, bijtende arrangement ging tijdens de eerste poging behoorlijk de mist in. Door onder meer halverwege een gitaarsolo te vervangen door een harmonicasolo kwam er uiteindelijk een briljante versie uit die met veel emotie werd gezongen.
Hetzelfde gold voor Boots Of Spanish Leather, waarvan tijdens de herfsttour van een jaar eerder de eerste poging in Oslo in een kakofonie van gitaarklanken strandde. Een paar weken later leverde het nummer onder meer in Amsterdam een opnieuw geslepen diamant op die een min of meer vaste plaats kreeg op de speellijst.
Uiteraard kan het bij Dylan ook totaal anders. Dan duikt tijdens de befaamde clubtour door Londen in het najaar van 2003 vanuit het niets Romance In Durango op, voor het laatst uitgevoerd in 1976. Het deskundige Britse publiek lichtte in enthousiasme het dak van Hammersmith Apollo, maar Dylan speelde het nummer vervolgens nooit meer.
Volgens Björner bestaan er van liefst 95 procent van de ruim 3800 Dylan-concerten opnames, waarvan slechts één procent incompleet is. En dat ondanks het feit dat de controle op gebruik van opname apparatuur en mobile telefoons tegenwoordig rigide is, tot bestrijding met irritante laserstralen toe.
Wie naar het beste zoekt, hoeft zich dus niet te vervelen. Zeker niet als die speurtocht ook nog eens wordt uitbreid naar de beste geluidopnames.
Op de site losslessbob staan bijna 15000 niet-gecomprimeerde (flac en shn bestanden) opnames met unieke (LB)nummers gerangschikt. Alle opnames hebben ‘vingerafdrukken’ om ze van elkaar te onderscheiden en (subjectieve) beoordelingen van de geluidskwaliteit. Met soms vijf, zes of meer verschillende opnames van hetzelfde concert.
Bootleg collectie
Ik ben geen zogenaamde completist. Met één goede opname, liefst een echte bootleg (een commercieel, dus illegaal op de mark gebrachte LP of CD) ben ik voor mijn verzameling al blij.
Die collectie beslaat inmiddels uit 3500 onofficiële studio en concertopnames. Een groot deel daarvan is opgeslagen op CDr, opgeborgen in mapjes compleet met uitgeprinte hoesjes. De laatste jaren gaat alles vanwege het overstelpende (download)aanbod rechtstreeks naar twee omvangrijke harde schijven.
Het merendeel is nog niet beluisterd en daarom (nog) niet op deze site te vinden. Eerst maar eens de wachtende 200 nog niet beluisterde echte bootlegs bestuderen, speurend naar de door Dylan verborgen parels.
Voor wie enig geduld heeft, volgen hier zes verschillende versies van It ain’t Me Babe. Het nummer dat stamt uit 1964 gaat natuurlijk niet, zoals wordt aangenomen, alléén over zijn voormalige liefde Suze Rotolo. Maar vooral ook over de wijze waarop hij zelf in de wereld staat: onafhankelijk, eigenzinnig en onvoorspelbaar. En zeker niet als de profeet van een generatie, zoals hij in de jaren zestig werd geclaimd.
You say you’re lookin’ for someone
Who’ll promise never to part
Someone to close his eyes for you
Someone to close his heart
Someone to die for you and more
But it ain’t me babe
Mooi stuk!
Pingback:35 Jaar Never Ending Tour - Robsboots