Peter La Farge, witte proteststem van de indiaan

Er was iets fantastisch, uitdagend moois en ook gedoemds aan Peters poging om zijn eigen onmogelijke held te worden.
– Seymour Krim –

Nadat Peter La Farge in 1962 Ballad of Ira Hayes had geschreven, gaf Johnny Cash er wereldwijde bekendheid aan. Toch weigerden veel Amerikaanse radiostations het protestlied te draaien. In het Land of the free werd diversiteit (ook toen) niet geduld.

Rob Velthuis

Een oorlogsheld mag hij van het Pentagon vooralsnog blijven. Maar het feit dat Ira Hayes een ‘Pima Indian’ was, werd in maart 2025 als onderdeel van president Trumps strijd tegen de diversiteitsideologie van de website geschrapt. Net zoals veel andere pagina’s, waarop werd bericht over zwarte en inheemse oorlogshelden, zonder toelichting verdwenen of werden herschreven.

Op de oorspronkelijke pagina van het Ministerie van Defensie werd Hayes geprezen als voorbeeld van “de bijdragen en offers die indianen hebben gebracht aan de Verenigde Staten, niet alleen in het leger, maar in alle lagen van de bevolking”. Die indiaanse ‘bijdragen en offers’ zijn nu verdwenen.

Daarmee keert het Land of the free (and the home of the brave) terug naar de tijd van Ira Hayes, toen de VS vooral een land was van vrije witte mannen. Zwarten en inheemsen werden in veel staten niet erkend als burgers en konden die rechten ook niet claimen. Ofschoon ze wel in oorlogen meevochten. 44 000 inheemse Amerikanen en anderhalf miljoen Afro-Amerikanen dienden tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Amerikaanse leger.

Protestliederen

In de jaren vijftig en zestig stonden jonge muzikanten met hun protestliederen op tegen die ongelijkheid, daarmee de Civil Rights Act van 1964 stuttend. Het merendeel keerde zich tegen discriminatie van de zwarte bevolking. Peter La Farge was met Buffy Sainte-Marie een van de weinigen die zich het lot van de oorspronkelijke bewoners aantrok. Het lot van de honderden stammen die door kolonisten van hun land waren beroofd en met loze beloften steeds meer verloren. Zozeer ging La Farge daarin op dat hij zelf in zijn beleving een indiaan werd.

Die mythe werd pas ver na zijn vroege dood in 1965 ontkracht. Zelfs in de fraaie heruitgave van zijn albums On The Warpath en As Long As The Grass Shall Grow, door Bear Family in 1992, wordt gemeld dat La Farge ‘een volbloed Nargaset indiaan was die opgroeide in zowel de Indiaanse als de witte cultuur’.

In een radio interview op Folk Music Worldwide van september 1963 zegt La Farge over de indiaanse achtergrond van zijn zuster Povy en hemzelf: “Wij waren de laatsten van een stam Narragansett Indianen die uitgeroeid werd, en we werden bij onze geboorte geadopteerd door de Santa Clara Pueblo Hopi Indianen.” Het bleek een verzinsel, zoals zoveel jonge artiesten uit die tijd (Bob Dylan!) in fantasieën spraken over hun afkomst.

Legendarische foto

Goedbeschouwd zong La Farge in Ballad of Ira Hayes ook over een mythe, die bewust in stand werd gehouden door de Amerikaanse overheid. Ira Hayes was een van de zes mariniers die op 23 februari 1945 na de slag om de top van de berg Suribachi de Amerikaanse overwinningsvlag hees. Associated Press fotograaf Joe Rosenthal maakte daarvan de legendarische foto die hét symbool voor Amerikaanse victorie werd.

In werkelijkheid liet de inname van het strategisch gelegen, onbewoonde Japanse eiland Iwo Jima nog 30 dagen en tienduizenden slachtoffers op zich wachten. De iconische foto bleek in nog een ander opzicht een leugen, of op zijn minst een misleiding. Zij toont namelijk niet het moment waarop met het hijsen van de Stars and Stripes de vijand werd vernederd. Die wapperde al uren eerder op de top van de Suribachi.

Toen Rosenthal daar met zijn camera’s arriveerde, kwam het bevel dat de vlag moest worden vervangen door een groter exemplaar. Dat klusje maakte zes mariniers dankzij de foto tot helden, ofschoon het tot 2019 zou duren voordat de zes namen definitief waren achterhaald. Bij de eerste identificatiefout, meteen in 1945, bij één van de drie op Iwo Jima gesneuvelde vlaghijsers werd de verkeerde naam gehandhaafd, zelfs nadat de fout was ontdekt.

Tegenvaller

Dat een van de zes als inheemse inwoner van de VS was geïdentificeerd, was een probleem. Als Ira Hamilton Hayes als Amerikaanse held zou worden geaccepteerd, zou dat een precedent scheppen: hij zou net als anderen zijn burgerrechten kunnen opeisen. Dus wordt de vlag gehesen door vijf Amerikanen én een Pima indiaan.

De afbeelding van de zes werd een van de beroemdste Amerikaanse oorlogsfoto’s, die op alle voorpagina’s van kranten en bladen was te zien. President Franklin D Roosevelt ontving de drie overlevenden in de VS . Vervolgens moesten zij deelnemen aan een campagne door het hele land voor fondswerving voor de oorlog.

Hayes werd het model voor de geciviliseerde indiaan. Dat was volgens toenmalige begrippen een indiaan die de gewoonten van de witte bevolking had aangenomen en zijn oorspronkelijke gebruiken had afgezworen. Maar zo gedwee als de media en films hem afschilderden, was hij niet.

Heldendom

Hayes, een intelligente jongeman die vloeiend Engels sprak en zich in 1942 vrijwillig bij het marinekorps had gemeld, verafschuwde zijn rol. Hij had getracht te voorkomen dat zijn naam als vlaghijser zou worden genoemd, hij was immers door zijn voor het gezicht geheven arm onherkenbaar. Ook wilde hij niet als propaganda object voor de oorlog dienen. Dat hele heldendom vond hij volstrekte flauwekul. Hij was geen held. Helden, dat waren de 7000 mariniers die zich op Iwo Jima dood vochten.

Mede door speelfilms kreeg Ira Hayes in Amerika een mythische status. Hij wordt daarin gepresenteerd als de vijand die tot bondgenoot werd, de wilde die als geciviliseerde meevocht aan de zijde van de Amerikanen. Compleet anders dan in de westerns, waarin indianen als wrede en gewelddadige barbaren en drinkers van vuurwater werden afgeschilderd.

Stereotype

Ook Peter La Farge zingt in zijn ballade over dat laatste stereotype, the whiskey drinkin’ Indian. Over de tragische held die ten onder gaat aan alcohol, met een pathetische dood in een sloot. Maar anders dan in die films, bekritiseert hij het witte Amerika vanwege het stelen van de waterrechten van Ira Hayes’ volk.

From the tribe of the Pima Indian
A proud and peaceful band
Who farmed the Phoenix Valley in Arizona land

Down the ditches for a thousand years
‘Till the white man stole the water rights
And the sparklin’ water stopped

Now Ira’s folks were hungry
And their land grew crops of weeds
And forgot the white man’s greed

Films hadden destijds een klein bereik. Lang niet overal stond een televisietoestel in huis, zeker niet bij de armere minderheden. Via de radio hadden protestliederen een veel grotere impact, al deden zich wel problemen voor.

Johnny Cash nam eind 1964 Ballad of Ira Hayes op voor zijn concept LP Bitter Tears ((Ballads of the American Indian), samen met vier andere indianennummers van La Farge. Zijn platenmaatschappij Colombia wilde het protestalbum aanvankelijk blokkeren. Nadat het toch uitkwam, werd het niet gepromoot vanwege de ‘provocerende en afstotende aard’ ervan. Veel radiostations wilden de plaat niet draaien. Cash bracht vervolgens album en single persoonlijk onder de aandacht bij invloedrijke disc jockeys die hij kende. De LP bereikte positie 2 op de Billboard countrylijst en Ballad for Ira Hayes nummer 3 op de country singles lijst.

Bob Dylan

Veel andere grootheden coverden het lied, onder wie Bob Dylan. Dylan ontmoette La Farge nadat hij als beginnend artiest in Greenwich Village was neergestreken. “We waren een tijdje behoorlijk close”, zei Dylan daar ooit over. “Eigenlijk is Peter een van de miskende helden van die tijd. Zijn stijl was een beetje te grillig. Maar dat was niet zijn schuld, hij had altijd pijn die hij moest overwinnen. . . . Als ik denk aan een gitaardichter of protestzanger, denk ik altijd aan Peter, maar hij was ook een schrijver van liefdesliedjes.”

“Peter was een echte intellectueel maar hij was ook erg aards, erg trots op zijn Hopi-erfgoed en zich zeer bewust van het onrecht dat zijn volk en andere indianen werd aangedaan”, aldus Cash in zijn autobiografie. “De geschiedenis die hij zo goed kende, was begin jaren zestig helemaal niet bekend bij de meeste witte Amerikanen, hoewel dat in de jaren daarna zeker zou veranderen. Dus tot op zekere hoogte was hij een roepende in de woestijn.”

Pulitzerprijs

Peter La Farge werd als Oliver Albee La Farge op 30 april 1931 in Manhattan geboren. Hij was de zoon van schrijver Oliver La Farge, winnaar van de Pulitzerprijs, en Wanden Mathews – La Farge, de eerste vrouwelijke burgemeester in Colorado. Beiden kwamen uit rijke families en scheidden in 1935. Zijn moeder trouwde met een boer in Fountain, Colorado. Daar bracht La Farge samen met zijn zus Povy zijn vormende jaren door en veranderde zijn naam in Peter.

Peter La Farge heeft altijd volgehouden dat hij als volbloed indiaan op zijn negende samen met zijn zus was geadopteerd door Oliver La Farge. Zijn zus Povy doet dat verhaal af als ‘belachelijk’. Maar dat verzinsel, of in elk geval zijn band met de inheemse bevolking, is gezien zijn afkomst wel verklaarbaar.  

Architect

Zijn grootvader, een befaamde New Yorkse architect, zette zich in voor een betere behandeling van inheemse Amerikanen. Hij illustreerde een aantal antropologische studies en boeken over inheemse stammen en schreef daar ook over. Zie voor zijn illustraties bijvoorbeeld American Indian life van Elsie Clews Parsons.

Ook zijn vader trok zich als antropoloog de problemen van de inheemse Amerikaanse bevolking aan. Hij won de Pulitzerprijs voor zijn roman Laughing Boy, een liefdesverhaal van een Navajo man en vrouw dat een realistischer inzicht moest geven in het leven van inheemse Amerikanen. Hij kwam zijn hele leven op voor de rechten van hen, onder andere als voorzitter van The Association on American Indian Affairs. Al vanaf laat 1800 bracht de familie La Farge de zomers door in de kustplaats Saunderstown. Dat was het leefgebied van de Narragansett, waarmee veel contact was. Net als met vrienden onder de Tanoans (Winter People) in Danta Clara Pueblo.

Goed gedocumenteerd

Peter La Farge werd zo deels grootgebracht in de nabijheid van inheemse mensen en had onder hen ook in New York veel contacten. Als liedjesschrijver leverde dat goed gedocumenteerde teksten op waarin het onrecht en leed van de indianen en hun strijdlust daartegen realistisch naar voren komt. Bijvoorbeeld in Drums, over het heropvoedingsprogramma van Indiaanse kinderen

Well, you may teach me this land’s history
but we taught it to you first.
We broke your hearts and bent your journeys;
broken treaties left us cursed.
Even now you have to cheat us,
even though you think us tame.
In our losing, we found proudness;
in your winning, you found shame.

Daarbij was hij niet alleen in het dichterlijk woord actief, maar voerde hij net als zijn opa en vader actie. Hij was de oprichter van de Federation For American Indian Rights (FAIR). Het zou hem op de radar van de FBI hebben gezet, een feit dat in nevelen is gehuld. Bekendste medelid was zijn collega Buffy Saint Marie, over wie momenteel ook twijfels zijn over haar Indiaanse oorsprong.

Ongepolijst

Zoals Townes van Zandt als bezinger van de zelfkant van het leven zelf dat leven aan de zelfkant koos, zo dacht La Farge mogelijk dat een Indiaanse identiteit nodig was om geloofwaardig over te komen. Dat zijn grootste succes een album van een ander was (Johnny Cash) had hij mede aan zichzelf te wijten. Zijn ongepolijste, sobere muzikale stijl en boze, bittere teksten waren aan het grote publiek niet besteed. Hij weigerde zich aan te passen of andere paden in te slaan, zoals tijdgenoten van Greenwich Village wel deden.

La Farge was in zijn korte leven even grillig als veelzijdig. Als amateurbokser liep hij diverse botbreuken op en als rodeorijder verloor hij in 1956 bijna een been bij een ongeluk met een Brahman stier. De gedwongen pauze gebruikte hij om in Chicago de Goodman School of Drama te volgen. Hij was acteur, dichter, schilder, werkte als dramaturg, was schrijver voor magazines als Sing Out! en Broadside, maar zijn grootste liefde was de muziek en de mogelijkheid daarmee aandacht te vragen voor de noden van de inheemse bevolking.

Volgens Seymour Krim, bekend auteur uit de Beatnick generatie, was Peter La Farge een man die dag na dag verdronk in tegenstrijdigheden. “Hij wilde honderd prachtige glinsterende dingen in de lucht zijn, maar uiteindelijk werd hij teruggeworpen op aarde, net als iedereen. Er was iets fantastisch, uitdagend moois en ook gedoemds aan Peters poging om zijn eigen onmogelijke held te worden.”

Zijn grillige karakter is mogelijk verklaarbaar door de uiteenlopende levensstijlen waarmee hij te maken had. Van leven in New York City tot op het platteland; van omgaan met stedelingen tot verdoemden in reservaten. La Farge diende het Amerikaanse leger in de Koreaanse oorlog waar hij vijf battle stars kreeg, onderscheidingen voor verwondingen. Later beschouwde hij die tijd als verloren, de oorlog een tragische verspilling van levens.

Overeenkomsten

De overeenkomsten met de echte indiaan Ira Hayes zijn opvallend. Het nutteloze inzien van onderscheidingen en heldendom in relatie tot het vernietigen van mensenlevens. En daarna de ontsporing, bij Hayes in de alcohol, bij La Farge in een combinatie van drank en drugs.

Want ja, Ira Hayes werd bij La Farge de whiskey drinkin’ Indian, al was hij dat niet voor hij de oorlog in ging. Pas daar ging hij aangemoedigd door zijn maten drinken. Tijdens zijn gedwongen terugkeer en propagandatournee door de VS resulteerde zijn drankzucht in agressie en arrestaties. Uiteindelijk werd hij mede op eigen verzoek teruggestuurd naar de oorlog.

Oorlogstrauma’s als posttraumatische stressstoornis (PTSS) werden destijds niet als zodanig herkend. Nu is een theorie dat Hayes door de massale slachtpartij op Iwo Jima (in totaal 29000 doden) het spoor bijster is geraakt. Maar hij was niet de willoze indiaan die zich bij zijn lot had neergelegd. Niet voor en niet na de oorlog, al schilderden films en de media hem wel zo af.

Clint Eastwood

Hayes kwam weldegelijk op voor de rechten van zijn mensen. In de filmwereld is dit beeld in 2006 enigszins rechtgezet door Clint Eastwood met Flags of Our Fathers. Hier is te zien hoe Ira Hayes, steevast aangesproken met Chief, bij gesprekken met collega’s opkomt voor de rechten van zijn volk. Hoe gekweld hij is door de verschrikkingen van de oorlog, zijn ongemak met zijn beroemd zijn en zijn misnoegen dat hij moest liegen om de mythe van de vlag overeind te houden.

Na de oorlog sloot hij zich aan bij activisten van de American Indian Citizens League. Die protesteerden onder meer tegen huisvestingsdiscriminatie in het toen snel uitdijende Los Angeles. In de pers werd deze rol van de oorlogsheld weggemoffeld, zo schrijft wetenschapper Keith Cook in 2020 in zijn studie The Indian Who Raised The Flag: An Examination of the Legacy of Ira Hayes, 1945- Present. “Hayes zou zijn gedwongen aan de protesten deel te nemen. Leden van de groepering werden afgeschilderd als wilde indianen, in de beeldvorming kwam het niet uit om een oorlogsheld daarmee te associëren.”

Leugen rechtgezet

Vlak na de oorlog liftte Hayes bijna 1300 mijl van Gila River Indian Reservation in Arizona naar de farm van Edward Block in Weslaco, Texas. Daar vertelde hij de eigenaar dat niet Henry Hansen een van de zes op de foto was die de vlag hesen, maar zijn op Iwo Jima gesneuvelde zoon Harlon Block. Hayes kon niet met die leugen leven. In 1947 werd de verzwegen fout officieel rechtgezet. Pas in 2016 en 2019 zijn nog twee namen gecorrigeerd.

Hayes toonde met zijn eigenzinnige daad aan hoe relatief heldendom is. Hansen was held-af, maar wel een van de mannen die de eerste vlag op Iwo Jima had gehesen. Met eenzelfde onafhankelijkheid als Hayes, weigerde La Farge zich neer te leggen bij de eisen van de muziekindustrie. Hij had er de tijd ook niet voor.

Ira Hayes werd op zijn 32^ste, op 24 januari 1955, in de vrieskou nabij zijn woning in het Gila River Indian Reservaat in Babchule dood gevonden. Hij stierf door onderkoeling na een avond drinken en kaarten met vrienden en twee broers. De media schetsten volgens Cook het verhaal van de door alcohol tragisch afgegleden held. Oorzaak volgens witte Amerikanen: “Zijn inferieure genetische organisme”. Volgens familie was Hayes de maanden voor zijn dood hoopvol en optimistisch. Sommige inheemsen spraken van “moord door de kwaadaardige apathie van een onverschillige, door witten gedomineerde samenleving”.

Optimistisch

Peter La Farge werd slechts twee jaar ouder dan Hayes. Ook hij leek vlak voor zijn dood optimistisch gestemd. Hij woonde samen met de Deense folkzangeres Inger Nielsen en hun dochtertje. En hij had na een periode waarin hij zich van de muziekwereld had afgekeerd net een platencontract getekend bij MGM voor een nieuw album.

Officieel overleed La Farge aan een hartinfarct. Overmatig gebruik van Thorazine, een antipsychoticum dat Johnny Cash hem zou hebben aanbevolen als slaapmiddel, wordt ook genoemd als oorzaak, zelfs zelfmoord. In hoeverre die zaken dichter bij de waarheid komen als dat Hayes’ graf two inches of water in a lonely ditch was, is maar de vraag.

Net zoals het de vraag is wat de levens van Ira Hayes en Peter La Farge voor de indiaanse zaak hebben opgeleverd. Althans in de huidige Verdeelde Staten, waar alles wat op het gebied van integratie was opgebouwd in rap tempo wordt gesloopt. La Farge is een vrijwel vergeten artiest, maar zouden zijn protestliederen nog wel via de radio mogen klinken?

Al voor het beleid van Donald Trump stond het er met de inheemse bevolking niet goed voor. Keith Cook: “Tot op de dag van vandaag behoren de inheemse populaties tot de armste van het land, zeker die in reservaten wonen. Ze hebben geografische achterstanden, weinig zicht op goed betaalde banen en goede scholing. Ook komt er veel geweld tegen hen voor en is het percentage verslaafden hoog.”

The Ballad of Ira Hayes
by Peter La Farge

Ira Hayes, Ira Hayes, call him drunken Ira Hayes
He won’t answer anymore
Not the whiskey drinkin’ Indian
Nor the Marine that went to war.

Gather round me people, a story I will tell
About a brave young Indian you should remember well
From the tribe of the Pima Indian
A proud and peaceful band
Who farmed the Phoenix valley in Arizona land.

Down the ditches for a thousand years
The sparkling water rushed
‘Till the white man stole their water rights
And their running water hushed

Now Ira’s folks were hungry
Their farm grew crops of weeds
But when war came, he volunteered
And forgot the white man’s greed

Call him drunken Ira Hayes
He won’t answer anymore
Not the whiskey drinkin’ Indian
Nor the Marine that went to war

Spoken: They started up Iwo Jima hill,
Two hundred and fifty men
But only twenty-seven lived
To walk back down again

And when the fight was over
And Old Glory raised
Among the men who held it high
Was the Indian, Ira Hayes.

Spoken: Ira Hayes returned a hero
Celebrated throughout the land
He was wined and speeched and honored;
Everybody shook his hand.

But he was just a Pima Indian
No money, no crops, no chance
At home nobody cared what Ira’d done
And when do the Indians dance?

Spoken: Well, Ira started drinking hard;
Jail often was his home
They let him raise the flag and lower it
As you’d throw a dog a bone!

He died drunk early one mornin’
Alone in the land he fought to save
Two inches of water in a lonely ditch
Was the grave for Ira Hayes

Yes, call him drunken Ira Hayes
But his land is still as dry
And his ghost is lyin’ thirsty
In the ditch where Ira died.