Ode aan de klassieke radio

Met Theme Time Radio Hour neuzelt dj Bob Dylan onzin en wijsheden aaneenrijgend een encyclopedie van de Amerikaanse muziekhistorie bijeen. In het TTRH Archive is zijn ode aan de klassieke radio terug te luisteren.

It’s night time in the big city
Rain is falling, fog rolls in from the waterfront
A night shift nurse smokes the last cigarette in a pack

Rob Velthuis

Bij treurig stemmende achtergrondgeluiden van regen, ruzie of saxofoon draagt actrice Ellen Barkin met monotone stem de openingszinnen voor die de eenzaamheid van de nacht illustreren. Meteen daarop klinkt het rustige, nasale stemgeluid van Bob Dylan, die met een wijsheid of grap, een opsomming of gedicht het thema van de avond op Theme Time Radio Hour inluidt. Niet zelden met daarin een contradictie.

Bij het thema Radio haalt Dylan T.S. Eliot aan, die radio een medium noemt dat miljoenen mensen over de hele wereld tegelijkertijd aan het lachen kan maken om dezelfde grap, en die desondanks eenzaam zijn. “Je bent nooit eenzaam bij Theme Time Radio”, voegt dj Dylan daaraan toe.

In diezelfde aflevering legt Dylan in de woorden van Albert Einstein de werking van de radio uit. “Een radio is een soort hele lange kat. Als je in New York aan zijn staart trekt, mauwt hij in Los Angeles. Een radio werkt op precies dezelfde manier. Met het enige verschil, dat er geen kat is.”

Anekdotes

Het zijn dit soort makkelijk op Google terug te vinden anekdotes waarmee de 100 (plus jaren later nog 1) afleveringen zijn doorspekt. Vaak zelfs waar het gaat om Dylans specialiteit, kennis van historische Amerikaanse muziek. Dylan beschouwt zichzelf als muzikaal antropoloog. Hij kan bij zijn programmakeuzes bovendien putten uit het reusachtige archief (10.000 platen; 140.000 digitale opnames) van vriend en producer Eddie Gorodetsky (ook van televisie: Letterman-Show en Saturday Night Live).

Enige gemakzucht valt dus wel te bespeuren, zeker als Wikipediafouten worden overgenomen. Ook al valt die lichtzinnigheid dan wel weer in het eenvoudige format, waarin serieuze kennis ligt ingebed in Dylans humor, ironie en hang naar volstrekte nonsens.

Wereld in huis

In zijn Kronieken beschrijft Dylan hoe groot de rol was die de radio speelde in zijn leven. Over hoorspelen met ‘week in week uit zenuwslopende, maag omkerende verhalen’, bizarre geluidseffecten, humor die leidde tot ‘buikpijn van het lachen’. “Je kreeg de wereld in huis.”

In het geïsoleerde Minnesota werd hij gehypnotiseerd door de klanken van oude Amerikaanse muziek die op heldere nachten van ver tot zijn radio doordrongen. Hij schrijft dat de plaatselijke radiostations waren “gevuld met lege beleefdheden”. Hij hoorde weliswaar Roy Orbison, “maar daarnaast was de speellijst als één grote saaie stad . . . Het werd allemaal op je overgebracht alsof je geen hersens had.”

Onderhoudend

Het was een verrassing toen de bij velen als teruggetrokken, tegendraads, solistisch en humeurig bekend staande Dylan vanaf mei 2006 drie jaar lang wekelijks opdook als dj. En het was een nog grotere verrassing toen hij in dat werk uiterst onderhoudend, humoristisch en open bleek.

Hier zat een man met veel plezier achter de microfoon omdat hij zelf mocht bepalen wat hij met zijn programma deed. Dylan benutte die kans ten volle. Volgens het sinds enkele jaren gratis toegankelijke Archive is Dylan op zijn thematische reis door de muziekgeschiedenis conservator, onderwijzer, filosoof en komediant ineen. Daarin wisselt hij in karakteristieke stijl recente(re) muziekstukken af met verloren gewaande schatten.

Het kostte de vooraanstaande Amerikaanse mediaman Lee Abrams drie jaar om de toen 65-jarige Dylan te strikken voor XM Satellite Radio. De grootste satellietradio service van de VS, met meer dan 6,5 miljoen abonnees en 170 digitale kanalen.

Coole radio

“Met Theme Time Radio Hour herdefinieert Bob ‘coole radio’ door een gevoel van intellect te combineren met scherpte op een manier die nog nooit eerder op de radio te horen is geweest”, aldus Abrams voor de eerste uitzending in april 2006 in The Observer.

In datzelfde artikel concludeert de Britse musicoloog en BBC radio presentator Charlie Gillett na het horen van de eerste uitzending: “Het programma is naadloos en natuurlijk – zo hoort radio te zijn. Zijn grommende commentaar is charmant. Het trekt je naar binnen en je denkt nooit dat hij spelletjes speelt, waar hij zogenaamd berucht om is.”

Illusie

De illusie die hij als de jonge Robert Allen Zimmerman absorbeerde, brengt Bob Dylan in drie seizoenen over op zijn luisteraars. Meer dan 100 uur en 1500 liedjes, van clean digitaal via ruisend vinyl tot krakende schellakschijven. In die zoektocht horen we waar Dylan zelf de mosterd vandaan haalt.

Vervat in, zoals de ondertitel zegt, Themes, Dreams and Schemes. Elke uitzending draait om een onderwerp waarin vaste thema’s passeren en waarbij alles in een soort droom is vervat. Want wie denkt dat Dylan live in de studio vijftien liedjes aaneen praat, heeft zich in de luren laten leggen.

Natuurlijk, alles wordt gedaan om die illusie in stand te houden. De seintjes die Dylan zegt te krijgen dat zijn tijd erop zit, zijn voornemen na de uitzending voor een kop koffie of borrel in de diner of bar om de hoek, of de te verwachten file die hij door het raam ziet staan. Allemaal verzinsels. Net zoals Studio B, The Abernathy Building als plaats van de opnames fictief is en de wekelijkse vragen van luisteraars in zijn mailbox (veelal) verzonnen zijn, als voorzetjes op de aankondiging van een nummer, een anekdote of domweg iets wat Dylan kwijt wil.

Hij verzint een nieuwe bloemensoort, een “heel moeilijk te bespelen” instrument dat niet bestaat en hij laat horen hoe Place in the Sun van Stevie Wonder in het Italiaans klinkt: vastberaden uitgesproken zinnen met Italiaans klinkende nonsens doorspekt met namen van Italiaanse gerechten.

Stokoude muziek

Theme Time Radio Hour zit vol stokoude Amerikaanse muziek. Houdt Dylan wel van nieuwe muziek, luidt een vraag uit de mailbox. “De waarheid is, dat er domweg veel meer oude muziek is dan nieuwe muziek”, luidt het antwoord.

Dylan werkt met mobiele opnameapparatuur van huis uit of vanaf locaties die hij tijdens zijn Never Ending Tour aandoet. Hij stuurt zijn commentaar op, waarna dat in de studio rond zijn muziekkeuzes wordt gemonteerd. “De shows worden meer als een film geproduceerd”, aldus Abrams. “Met stukken die in elkaar worden gezet in plaats van in een studio te zitten en te zeggen: ‘Hé Bob, je hebt een uur om je show te doen’.”

De ode aan de klassieke radio wordt niet vervuild door moderne commercials. Wel zijn de uitzendingen verrijkt met oude jingles, dialogen uit hoorspelen en klassieke films en korte, oude reclameslogans. Met uitzondering van de uitzending Cars, waarin Frank Sinatra ruim baan krijgt voor zijn bizarre, gezongen Pontiac Commercial (Ol’ MacDonald goes to Pete Epsteen’s Pontiac) voor een lokale dealer met mafiaconnecties in Skokie, Illinois.

Ritmische opsommingen

Naast commentaren over literatuur, techniek en wetenschap, Bijbelteksten, recepten voor cocktails en taarten, citaten en investeringstips draagt Dylan delen van of zelfs hele gedichten (Def Poetry) voor, lepelt hij bij liedaankondigingen de voor hem meest aansprekende teksten op (eenmaal zelfs Take me out to the Ballgame vals a-capella zingend) en rijgt hij lange woordenreeksen over de thema’s aaneen. Met zijn ongeëvenaarde timing, frasering en melodische ritme worden die opsommingen gedichten op zich.

Dylan vertelt belegen moppen, geeft commentaar op zijn thema’s en laat celebraties er in opgenomen interviews over spreken. En hij vindt bij het raadplegen van zijn mailbox (dan hoor je hem een bladzijde van zijn aantekeningen omslaan) ‘cassettes’ of ‘voicemailberichten’ met commentaar van Tom Waits.

Muziekmix

Tussen al die vaste onderdelen is een vrije muziekmix ingeweven van uitstekend gekozen blues, folk, chansons, samba, salsa, soul, swing, rap, reggae, ragtime, rock-‘n-roll, rockabilly, pop, bebop, cajun, country, punk, jazz, latin en meer.

Met als het even kan een voorkeur voor artiesten met bizarre namen als Lonnie The Cat, Lord Beginner, The Mississippi Sheiks, Eddie ‘Cleanhead’ Vison, Mr. Sad Head, A.A. Gray and Seven Foot Dilly, Tiny Tim (Tip-Toe Thru The Tulips!), Professor Longhair & the Shuffling Hungarians (met het nummer Bald Head), The Cats and the Fiddle, Shorty Long, Bonzo Dog Band, New Lost City Ramblers, Cookie & the Cupcakes, Captain Beefheart, LL Cool J en Zeke Manners and his Swingbillies. Met daarbij niet zelden beschrijvingen van de totstandkoming van die namen.

Daarbij geen verwijzing naar die van hemzelf, zoals hij op muzikaal vlak nooit verwijst naar zichzelf. Al had elke aflevering wel een Dylanlied kunnen bevatten, al dan niet als cover. De grootste naoorlogse Amerikaanse singer-songwriter cijfert zichzelf daarmee bescheiden weg uit zijn eigen muziekmuseum, dat dankzij het Theme Time Radio Archive voor volgende generaties bewaard blijft.

De nostalgie is daarin aangevuld met moderne hulpmiddelen: links naar alle gedraaide artiesten en de even kritische als relativerende blogs van Fred Bal op zijn Dreamtime Postcast.

• 

• 

• 

PS

Hé Bob, nog plannen voor de zomer?
“Het liefste wat ik in de zomer doe is vissen.”
En, vang je wel eens wat?
“Alles komt bij vissen aan op de juiste timing. Je had er gisteren moeten zijn.”

PS 2

Geen Never Ending Tour in 2020. Dylan moet zich stierlijk hebben verveeld, terwijl tegelijkertijd (of daarom) de zakenman in hem opspeelde. Op 21 september zond SiriusXM Radio een ruim twee uur durende special uit over Whiskey. Drink ‘m als Bob, met een klein beetje ijs.

Hier de transcriptie van het eerste uur.