Broken Fingers – Sam Baker

Baker’s gebroken vingers in zijn prachtige wereld

Rob Velthuis

Handicaps bemoeilijken schrijven, gitaarspelen en zingen. Maar na het overleven van een bomaanslag beschouwt Sam Baker het als zijn missie anderen hoop te bieden: de grootste gift is het leven zelf.

Zijn teksten zijn kaal, vol herhalingen. De melodieën dromerig. Met het minimale bereik van zijn onvaste stem worden de spaarzame woorden meer voorgedragen dan gezongen. Elke regel is raak, elke keer luisteren legt meer details bloot.

Sam Baker beschouwt zichzelf niet als muzikant. “Ik ben schrijver en de vorm die ik daarvoor heb gekozen is mijn woorden combineren met melodieën.” Die sobere, melancholische klanken bieden alle emotionele nuances. Van diepste ellende en verdriet tot grootste ervaring van schoonheid en vreugde.

Baker biedt hoop en troost met zijn miniatuurtjes van het alledaagse leven. Niet alleen de luisteraar, ook zichzelf. Wetend dat hij het leven pas als geschenk is gaan zien na terugkeer uit de hel, bijna voorbij de dood. En daarmee zijn bestemming vond: met zijn beperkingen schrijven en zingen in de hoop anderen daarmee te helpen.

Contrasten

De harde contrasten uit zijn leven worden prachtig uitgetekend op zijn tweede plaat Pretty World, met naast het titelnummer het monumentale Broken Fingers, over het dramatische keerpunt in zijn leven. Beide liedjes vertolkt de Texaanse troubadour tijdens zijn tournee met pianist Radoslav Lorković vanaf 16 januari langs negen Nederlandse zalen.

Zijn eerste plaat Mercy bracht Sam Baker uit in 2004, toen hij 50 jaar oud was. Tien jaar later verscheen de trilogie die voortkwam uit zijn lange overlevingstocht: de box The Pretty World Trilogy met Mercy, Pretty World en Cotton als zijn symbolen voor Genade, Leven en Vergiffenis. En als bonus cd het interview met Terry Gross in het programma Fresh Air op de Amerikaanse zender National Public Radio(NPR) over de bomaanslag die leidde tot zijn transformatie.

• 

• 

• 

• 

Baker groeide op in het Texaanse dorp Itasca, waar zijn moeder orgel speelde in de presbyteriaanse kerk en zijn vader thuis blues- en countryplaten draaide. Op school kreeg Baker wat gitaarlessen van een jazzmuzikant en hij speelde als twintiger met vrienden in bars covers en wat zelf geschreven ‘vreselijke I love You nummers’.

Hij leidde een fysiek leven als timmerman, en als wildwatergids als hij met toeristen in een rubberen boot over het wilde water van de Rio Grande voer. Niet wetend dat zijn echte avontuur nog moest beginnen.

How long?
How long ago?
16 years
Everyday
Of course, I know
Of course, I know

Dat keerpunt kwam in 1986 tijdens een trektocht met vrienden door de Andes in Peru. Op de zijn verdere leven bepalende dag stapte Baker in Cuzco als laatste in de trein die hem naar de Incastad Machu Picchu had moeten brengen. Hij zat krap, bijna knie aan knie met een naast zijn vrouw zittende Duitser. Naast Baker hun negentienjarige zoon, met wie hij een gesprek aanknoopte.

Baker dacht dat hij een hartaanval kreeg die verder door niemand werd opgemerkt. Hij hoorde een stem en werd meegesleurd in een droom. In werkelijkheid was een bom in zijn coupé ontploft. Die zat verpakt in een rode rugtas die door leden van de maoïstische guerrillabeweging Lichtend Pad geplaatst was in het bagagerek tegenover hem, boven de Duitse vrouw.

Vloeibaar licht

“Ik kwam in wat de lichttunnel moet zijn. Het was echt een licht van grijstinten, het licht aan het eind was heel klein”, zei hij in 2014 in het interview met Gross in Fresh Air. “Het was alsof ik terugkwam en een soort vloeibaar licht werd. Het was als een cellulair gebeuren van iets krachtiger en mooier dan alles wat ik ooit had ervaren.”

“We hebben er geen goed woord voor. Ik ben opgegroeide in een klein prairiestadje, ging tot mijn zeventiende elke zondag naar de kerk. Deel daarvan was de hemel, de hel, en het was pas toen ik daar uit kwam dat ik daarover begon na te denken.”

Hij had dood moeten zijn, zoals zijn Duitse reisgezellen en vier of vijf anderen. Met nog 40 gewonden werd hij als een wrak uit de ravage gehaald. Toen hij ontwaakte in het ziekenhuis stonden ze hem dicht te naaien en was het moeilijk hem de schade duidelijk te maken: Baker was doof, zijn trommelvliezen waren verwoest.

Wonden

“Grappig hè, hoe die dingen werken”, zei hij in 2008 in popmagazine Heaven. “Hoe alles met elkaar is verbonden. De levenden hebben zó veel aan de doden te danken. (. . .) We zijn zo nauw met elkaar verbonden dat het begrip ‘individu’ een mythe is. Soms denk ik: het is niet ik-het-individu, maar ik-de-massa.

In het lied Angels, dat gaat over de ‘engelen’ van hulpverleners die hem redden, formuleert hij dat als Everyone is at the mercy of another one’s dream. Een droom die later in Broken Fingers terugkomt.

These broken fingers
Some things don’t heal
I can’t wake up from a dream
When the dream is real

Maar het zou jaren duren voordat woorden en melodieën elkaar zouden vinden, en zijn verbittering werd omgezet in kunst. Eerst werd Baker in Peru enigszins opgelapt. Omdat hij kampte met zoveel levensbedreigende zaken, bleef de ernst van zijn verwoeste linkerhand weken (te) lang onder verband verborgen. Hij kreeg bloedtransfusie na bloedtransfusie. “Ik had overal gaten. De achterkant van een arm was weg, mijn been lag met een gapend gat open.” Hij rook de stank van zijn koudvuur, had nierfalen, verwoeste trommelvliezen en kreeg een schedelbloeding die spraakproblemen en geheugenverlies veroorzaakte. De meest gangbare woorden kon hij niet meer oproepen.

Tinnitus

Zeventien operaties waren nodig om onder meer zijn been te redden en nieuwe trommelvliezen te implanteren. Nog altijd kampt hij met tinnitus, in zijn geval een luide, overheersende piep in beide oren, en is zijn gehoor beperkt. Daarom gebruikt hij op het podium geavanceerde gehoorapparaten. Baker beschouwt het als een van zijn missies om mensen die hun gehoor verliezen gehoorapparaten aan te praten. Hij heeft zelf ervaren hoe groot het gevaar van doofheid is voor isolatie, voor terugtrekking uit het leven.

Ooit kon Baker genieten van de kwaliteit van geluid. Nu ontgaan hem de mooie details. “Er moet iets in de muziek zijn dat ik kan voelen, iets dat me er in trekt.” Net als het canvas voor zijn schilderijen, beschouwt hij geluid als textuur voor zijn muziek.

Zijn linkerhand is dusdanig beschadigd dat hij er slechts een plectrum mee kan vasthouden. Baker leerde zijn gitaar ondersteboven linkshandig bespelen. De trauma’s van zich afschrijven werd bemoeilijkt door het zoeken naar de verloren woorden.

“Ik moet de dingen zo simpel maken als ik maar kan. Ik zoek nog altijd naar woorden, dat kost me heel veel tijd. Maar ik heb geen keuze, ik moet dit doen. Het is mijn werk om zoveel mogelijk te onthullen als ik kan, en ik hoop dat het nuttig is voor iemand”, zei hij in Fresh Air. Voordat Baker zijn roeping als bezorger van hoop en troost vond, moest hij door een eindeloze achtbaan van emoties. Het oplappen van zijn gehavende lijf had als prijs een verslaving aan pijnstillers. En later alcohol en drugs, zijn nieuwe ‘engelen’.

Het was een jarenlang proces om zijn woede te controleren, zich weer te kunnen concentreren en zijn posttraumatische stressstoornis te dempen. Onbewust was hij in een soort vlucht voor gevaar constant onderweg. Overal keek hij uit naar veilige plaatsen, en waar gevaar achter schuilt kon gaan.

Kostbare gift

De omslag kwam toen Baker écht leerde poëtische teksten te schrijven, als de verteller van simpele maar rake verhalen in de lijn van John Prine, Guy Clark en Townes van Zandt. En daarmee de man werd die het alledaagse kan presenteren als een kostbare gift van het mooie leven.

Dat begon met Steel, het verslag van de aanslag. Een album later kwam Broken Fingers, over die tot moes geslagen linkerhand, maar vooral over de moeilijk te accepteren dood van de Duitse jongen naast hem.

Forget his face?
Of course, I don’t
Etched like a crystal vase

“Ik was verbouwereerd. Ik wist niet hoe je instant dood moest beschrijven. Ik weet niet of ik ooit in staat zal zijn het tot in de kern te beschrijven. En dat is waar het lied . . . ik heb het geprobeerd. Ik heb nooit vrede kunnen hebben met de dood van die jongen.”

Innerlijk leven

Baker heeft vrede met zijn huidige ik, dat enorm verschilt van de Baker van voor de bom. In Fresh Air zei hij daarover: “Ik ging van het fysieke leven van een jonge man naar het innerlijke leven van een oude man – een oude man die aanvankelijk grotendeels doof was, niet kon lopen en hersenschade had.” Tijdens zijn revalidatie zag hij rondom zich al die andere mensen die in nog grotere problemen verkeerden, stervende waren. Het kan altijd erger, tel je zegeningen.

Hij kreeg een gevoel dat hij voorheen nauwelijks kende: empathie. En werd iemand die de wereld niet alleen zag, maar ook voelde. Die daarom zijn zware overlevingstocht niet meer ziet als last, maar als gift. “Toen ik door de ergste periodes van operaties en zo kwam, waren er zúlke prachtige momenten. Een van de goede dingen van zoveel ellende en zoveel lijden doormaken is, dat bij afwezigheid daarvan zonlicht op een roos van een ongekende schoonheid is.”

Forget his eyes?
His silhouette?
Of course, I don’t